‘Je moet de dingen ongewoon maken. Als ik componeer, construeer ik een probleem en dat ga ik oplossen.’
In de 19e eeuw schreef Franz Schubert Winterreise, een cyclus van 24 liederen voor zang en piano, op gedichten van Wilhelm Müller.
Zoals voor elke acteur Hamlet, voor elke voetballer het Nederlands elftal, is voor elke zanger Winterreise zingen de ultieme uitdaging.
Nu schreef componist Boudewijn Tarenskeen een nieuwe versie van dit ‘boegbeeld van de recital-kunst’; niet voor een klassiek geschoolde zanger, maar voor de meest authentieke singer-songwriter van dit moment, Wende.
De 24 liederen schreeuwen een bij uitstek mannelijk leed uit. De protagonist is een afgewezen minnaar. Van de toedracht komen we niet meer te weten dan dat in de maand mei zijn hoop op geluk hooggespannen was. Maar op het moment dat de cyclus begint, verlaat hij huis en dorp van de geliefde: alles is voorbij. Het huwelijk gaat niet door, niemand doet hem uitgeleide en mei heeft plaatsgemaakt voor een onherbergzame, gure winter vol sneeuw, ijs en eenzaamheid. Zijn tocht door de kou verloopt op het niet aflatende ritme van de voetstappen waarmee hij zich verwijdert van zijn voorbije geluk. De tekst is een orgie van zelfbeklag, depressie, herinneringen en doodsdrift.
Tarenskeens werk is altijd paradoxaal. Wende’s teksten zijn die van een man, maar hij componeert ze voor een vrouw. Hij beschrijft in de verhouding tussen pianist en zangeres als gewelddadig en destructief, maar de moeilijkheidsgraad van zijn muziek is zo hoog, dat alleen een totale toewijding van de twee aan de muziek en aan elkaar de partituur werkelijk tot klinken kan brengen.
Tarenskeen noemt de teksten: ‘lyrics’ en het recital een ‘performance’ en een ‘battle’ tussen pianist en zangeres. Wende is de performer die de battle aangaat met pianist Gerard Bouwhuis. Zij stappen zij het avontuur in met hun eigen bagage, wensen en ambities. Ze vertegenwoordigen verschillende werelden. Ze delen een grote muzikale intimiteit en ook een agressieve afstand. Ze eisen ruimte op om hun eigen weg te gaan, om desnoods zonder de ander het einde te bereiken. Maar ze komen niet los van elkaar en blijven het podium delen; er is een verstandhouding die even hecht als concurrerend is.
Door vanuit een haat-liefdeverhouding bestaande muzikale monumenten van hun sokkel te rukken, toont Tarenskeen hun onverwoestbaarheid en herschept ze tot nieuw werk. Zo krijgt hun monumentaliteit een nieuw leven – nu – en een nieuwe identiteit: flexibel, bekritiseerbaar, irritant, tegendraads – als ware ‘eye and ear openers’.
Ik sleur haar die reusachtige berg op van 24 gedichten. In woedende haast beuk ik haar naar de top, tot zij daar uitgeput in een diepe kloof staart, waar ik haar met wat laatste meerstemmige mokerslagen induw, en zij dan, volkomen pianoloos, dwarrelend de laatste gedichten zingt. Een lange afdwaling in haar eentje. Ik zit dan al in mijn kleedkamer, aan de witte wijn.
FREMDKÖRPER
Alle componisten die monodrama’s schreven (ook allemaal voor zangeressen), zagen hun personages als neurotisch exemplaar.
In Tarenskeens geval is Wende een Fremdkörper; zij hoort niet thuis in dat stuk. Maar ze gaat daar wel wat aan doen, aan die misvatting.
HET RECITAL
Behalve Tarenskeens consequente fascinatie voor het fenomeen Fremdkörper, verdiept hij zich lange tijd in de ‘comateuze’ genres als de opera, het oratorium en het monodrama; genres die gebukt gaan onder starre formele afspraken waarin hij, schoorvoetend en mondjesmaat, enkele komma’s in tracht aan te brengen, en nu met Winterreise het genre ‘recital’ aan toevoegt.
HET MONODRAMA
In 2012 ging in het Muziekgebouw aan ’t IJ Boudewijn Tarenskeens compositie Erwartung in premiere, gebaseerd op het gelijknamige monodrama van Arnold Schönberg, uitgevoerd door het Nederlands Kamerorkest en Wende Snijders. De Groene Amsterdammer schreef: ‘Wende slaat meedogenloos toe’. Luister hier naar een fragment uit de wereldpremière.